Witaminę D określa się witaminą słońca. Pozytywnie wpływa ona na utrzymanie homeostazy wapniowo-fosforanowej ustroju, oddziałuje na jelita, nerki i kości. Co więcej, witamina D reguluje procesy proliferacji, różnicowania i apoptozy wielu typów komórek. Bardzo często borykamy się jednak z niedoborem witaminy D. Niedobór ten może z kolei wiązać się z wieloma niekorzystnymi skutkami dla naszego zdrowia.
Jaki poziom witaminy D powinien utrzymywać się w naszym organizmie? Co może świadczyć o niedoborze i kiedy warto rozważyć suplementację? Sprawdź koniecznie!
Dlaczego witaminy są tak ważne dla naszego zdrowia?
Witaminami nazywamy niskocząsteczkowe związki organiczne, które w niewielkich ilościach są bardzo potrzebne naszemu organizmowi do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych. Są to związki egzogenne, które trafiają do naszych organizmów wraz z pożywieniem, ale można otrzymywać je również w formie syntetycznej i dostarczać do organizmu w postaci suplementów diety. Witaminy to substancje, bez których niemożliwa byłaby harmonijna praca całego organizmu. Dostarczanie witamin w sposób zewnętrzny (wraz z pożywieniem) wynika z niezdolności ludzkich organizmów do ich samodzielnego wytwarzania. Od reguły są jednak pewne wyjątki, a jednym z nich jest witamina D. Głównym źródłem witaminy D dla naszego organizmu jest synteza skórna, która zachodzi przy udziale promieniowania UV.
Witaminy mają wpływ m.in. na odporność organizmu, wspierają układ immunologiczny, pomagają w prawidłowym rozwoju czy w regeneracji. Mimo że naturalnie występują w pożywieniu, nasza dieta nie zawsze jest dobrze zbilansowana, dlatego niekiedy zdarza się, że doświadczamy niedoboru pewnych witamin, a nasz organizm podupada na zdrowiu. Wówczas niezbędna może okazać się zmiana nawyków żywieniowych, a lekarz dodatkowo może zlecić także suplementację. Aby dowiedzieć się, jakich składników brakuje naszemu organizmowi, dobrze jest oznaczyć ich poziom i na tej podstawie dobrać prawidłową dawkę witaminy.
Fakty i mity na temat suplementów diety
Wspominając o suplementach diety, warto zaznaczyć, że narosło wokół nich wiele nieporozumień. Niektórzy mylą je z lekami, a inni uważają za groźne dla zdrowia. Prawidłowe stosowanie suplementów, zgodnie z zaleceniami producenta oraz wytycznymi lekarza może przynieść jednak wiele korzyści.
Warto zaznaczyć, że suplementy polecane są najczęściej konkretnym grupom, jednak może z nich korzystać każdy, kto cierpi na niedobory witamin i minerałów. Należy też podkreślić, że suplementy to nie leki, a produkty spożywcze, pomimo że sprzedawane są w podobnej postaci.Z uwagi na to, że suplementy diety nie są lekami, nie mają właściwości leczniczych. Mogą one natomiast wzmocnić organizm osłabiony niedoborami pewnych substancji. Aby taki produkt został dopuszczony na rynek, musi spełnić określone normy bezpieczeństwa. Nie należy też przekraczać zalecanych dawek suplementów, ponieważ takie postępowanie może zagrażać naszemu zdrowiu.
Jak powstaje witamina D i jakie ma właściwości?
Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i ma bardzo szerokie oddziaływanie biologiczne. Pod tą nazwą kryje się jednak grupa substancji, z czego dwie najczęściej opisywane formy to witamina D2 i D3. Witamina D2 (ergokalcyferol) produkowana jest przez grzyby oraz rośliny, natomiast D3 (cholekalcyferol) syntezowana jest w skórze. Występuje też w żywności pochodzenia zwierzęcego (spożycie witaminy D w diecie bardzo często bywa niewystarczające). Obie te formy są jednak biologicznie nieaktywne i muszą być metabolizowane. W wątrobie witamina D ulega konwersji do kalcytriolu (25 OH D), czyli głównej, krążącej postaci witaminy D. Następnie dociera do nerek, gdzie jest przekształcana w 1,25 OH 2D, czyli aktywną formę witaminy D3.
Właściwości witaminy D są bardzo szerokie. Witamina D3 może mieć korzystny wpływ m.in. na utrzymanie zdrowych kości, może zapobiegać osteoporozie, złamaniom, krzywicy czy osteomalacji. Działa przeciwzapalnie i może pozytywnie oddziaływać na pracę mózgu, zmniejszać ryzyko występowania depresji czy chorób neurodegeneracyjnych, a także chorób autoimmunologicznych i wielu innych. Jej niedobór z kolei prowadzi do przykrych konsekwencji zdrowotnych.Na rynku dostępne są preparaty zawierające witaminę D w formie kapsułek, kropli czy tabletek. Z kolei witamina D dla dzieci ma najczęściej postać aerozoli lub kapsułek twist-off.
Kiedy zbadać poziom witaminy D?
Witaminę D3 należy zbadać m.in. wówczas gdy podejrzewamy niedobór witaminy D lub borykamy się z:
- zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforowej,
- alergiami,
- zaburzeniami odporności,
- przyjmujemy leki stosowane w chorobach przewlekłych,
- cierpimy na zaburzenia wchłaniania lub trawienia, choroby wątroby, nerek, układu nerwowego, choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego, choroby sercowo-naczyniowe, metaboliczne czy nowotwór.
Kiedy i jak suplementować witaminę D?
Ze względu na położenie geograficzne, mieszkańcy Polski mają ograniczone możliwości uzyskania zaleconego stężenia witaminy D w surowicy krwi poprzez syntezę skórną. To z kolei skutkuje koniecznością uzupełniania niedoborów. Nie sprzyja nam również kąt padania promieni słonecznych, zanieczyszczenie powietrza czy zachmurzenie, a odpowiednie do syntezy skórnej warunki panują tylko przez połowę roku.
Jeżeli więc badania wykażą, że stężenie 25 OH D w osoczu wynosi:
- mniej niż 10 ng/ml (25 nmol/l) może to oznaczać, że cierpimy na ciężki niedobór,
- wynik w granicach 10–20 ng/ml świadczy o niedoborze,
- stężenie optymalne mieści się w granicach 30–50 ng/ml (75–125 nmol/l),
- stężenie wysokie diagnozuje się od 75 do 100 ng/ml (187,5–250 nmol/l).
Jak postępować w przypadku niskiego poziomu witaminy D i jak dawkować witaminę D? W czasie leczenia niedoboru witaminy D3 i dążenia do jej optymalnego stężenia należy przebywać pod stałą kontrolą lekarza, który na podstawie badań dobierze odpowiednią dawkę witaminy D dostosowaną do indywidualnych potrzeb naszego organizmu. Jaki suplement diety z witaminą D wybrać? Aby prawidłowo dobrać suplement i jego dawkę, warto zasięgnąć porady specjalisty oraz oznaczyć poziom witaminy D w surowicy krwi. W Polsce leczenie najczęściej opiera się na stosowaniu cholekalcyferolu lub kalcyfediolu.
Dzienna dawka spożycia witaminy D – jaka dawka witaminy D jest bezpieczna?
Zalecenia dotyczące uzupełnienia niedoborów odnoszą się do zróżnicowanych grup osób, dlatego istotna jest tutaj rola lekarza, który powinien indywidualnie ustalić dawkowanie i wdrożyć suplementację witaminą D.
Ogólne zalecania co do dawki witaminy D dla zdrowej populacji wynoszą:
- dla noworodków donoszonych i niemowląt 400 IU/dobę niezależnie od sposobu karmienia,
- dla dzieci urodzonych przedwcześnie 800 IU/ dobę,
- dla dzieci od 6 do 12 miesiąca życia – 400-600 IU/dobę,
- dla dzieci i młodzieży od 1. do 18. roku życia 600-2000 IU/ dobę w zależności od masy ciała i ekspozycji na słońce,
- dla dorosłych osób zdrowych 800-2000 IU/dobę w zależności od masy ciała i ekspozycji na słońce,
- dla seniorów powyżej 75 roku życia 2000-4000 IU/ dobę,
- dla kobiet w ciąży i karmiących piersią – w okresie ciąży warto wykonać badania poziomu witaminy D i na tej podstawie określić dawkowanie witaminy D. Jeżeli oznaczenie stężenia 25 OH D w surowicy nie jest możliwe, zaleca się stosowanie witaminy D w dawce 2000 IU/ dobę, przez cały okres ciąży, niezależnie od pory roku.
U pacjentów o prawidłowej masie ciała i u pacjentów otyłych zalecana dawka witaminy D może się różnić. U osób z nadwagą lekarz może zalecić suplementację cholekalcyferolu w większej dawce. Istnieją jednak zalecenia określające górne dopuszczalne dawki witaminy D, których nie należy przekraczać bez nadzoru medycznego.
Objawy i przyczyny niedoboru witaminy D
Hipowitaminozie D sprzyja otyłość, przewlekłe choroby nerek i wątroby, a także upośledzone wchłanianie tłuszczów oraz stosowanie niektórych leków. Objawami znacznego niedoboru witaminy D jest krzywica i osteomalacja. Niedobór witaminy D może przyczyniać się do zwiększenia ryzyka niskoenergetycznych złamań szkieletu. Osoby cierpiące na zbyt niskie stężenie witaminy D mogą być też bardziej podatne na infekcje, choroby autoimmunologiczne, nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, cukrzycę i niektóre nowotwory. Ponadto wyróżnić można także jednostki chorobowe, w których dochodzi do zaburzeń wchłaniania. Należą do nich choroby zapalne jelit, nieswoiste zapalenie jelit, zespół krótkiego jelita, a także choroba trzewna oraz mukowiscydoza.
Niedobór witaminy D związany jest również z wtórną nadczynnością przytarczyc czy zwiększoną częstotliwością występowania insulinooporności. Natomiast wyrównanie stężenia 25 OH D może skutkować odwróceniem niektórych niepożądanych zjawisk.
Warto wiedzieć, że do występowania niedoborów predysponują seniorzy, z uwagi na zmniejszoną skuteczność syntezy skórnej, możliwe złe wchłanianie i zmieniony metabolizm witaminy D. Z kolei przy zbyt niskiej podaży witaminy D u kobiet w ciąży może dojść do zwiększenia ryzyka m.in. występowania cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego czy przedwczesnego porodu. W przypadku osób z grupy ryzyka warto regularnie kontrolować stężenie 25 OH D w surowicy.
Przedawkowanie witaminy D – czy to możliwe?
Chociaż ryzyko przedawkowania jest niewielkie, może do niego dojść. Najczęściej świadczy ono o nieprawidłowo prowadzanej suplementacji. Egzogenną hiperwitaminozę można rozpoznać po podwyższonym stężeniu 25 OH D (powyżej 150 ng/ml), któremu towarzyszyć może ciężka hiperkalcemia i hiperkalciuria oraz bardzo niska albo też wręcz niewykrywalna aktywność hormonu przytarczyc.
Pamiętajmy, że na naszą kondycję zdrowotną wpływ ma dieta, aktywność fizyczna i prowadzony styl życia, a suplementy służą tylko do uzupełnienia pewnych niedoborów. Przyjmowanie suplementów diety powinno odbywać się po uprzedniej konsultacji z lekarzem. To specjalista powinien określić bezpieczne dla naszego zdrowia dawki. Nie wolno przekraczać zalecanej dziennej porcji ani górnych dopuszczalnych dobowych dawek suplementów. Ponadto należy stosować aktualne wytyczne dotyczące suplementacji i leczenia witaminą D.
